ഭാഗം 2
യാത്ര/ഷൗക്കത്ത്
ഇരുളില്‍നിന്നും ഒരു ശബ്ദം അടുത്തു വരുന്നതുകേട്ട് ഞങ്ങള്‍ ഞെട്ടിയുണര്‍ന്നു. പുലിയും കരടിയും ഉണര്‍ന്നു. മൗനവും സൗന്ദര്യവും വിടപറഞ്ഞു. ഞങ്ങള്‍ അകത്തെത്തിയതറിഞ്ഞതേയില്ല. ശബ്ദം അടുത്തുവരുന്നു. എന്റെ കാല്‍മുട്ടുകള്‍ കിടുകിടുക്കുന്നു. ജീവിതം അവസാനിച്ചെന്നുതന്നെ ഞാനുറപ്പിച്ചു. പതിവുപോലെ കണ്ണടച്ച് കുന്തക്കാലില്‍ ധ്യാനനിരതനായി ഞാനിരുന്നു.
അതൊരു മനുഷ്യനാണ്. ഇവിടെ താമസിക്കുന്ന ആളാകും. ആശ്വാസം. സലിംക്ക പുറത്തിറങ്ങി. അയാള്‍ വരാന്തയിലിരുന്നു. പെട്ടെന്ന് ഞങ്ങളെ കണ്ടിട്ടും അയാള്‍ ഞെട്ടിയില്ല. മലയാളം അറിയില്ല. കര്‍ണ്ണാടകക്കാരനാണ്. ഒരു മാസമായി ഇതിനുള്ളില്‍ കഴിയുകയാണെന്ന് പറഞ്ഞു. നല്ല ഒത്ത ശരീരം. തിളങ്ങുന്ന കണ്ണുകള്‍. മുണ്ടുമാത്രമാണ് വേഷം. നിഷ്‌ക്കളങ്കമായ പുഞ്ചിരി. കൂടുതല്‍ സംസാരമില്ല. എങ്കിലും അദ്ദേഹത്തിന്റെ സാന്നിദ്ധ്യത്തിന് ഒരു യോഗാത്മകതയുണ്ട്. ഗുരുവില്‍നിന്നും ഉപദേശംവാങ്ങി മല കയറിയതാണ്. പാതഞ്ജലയോഗസൂത്രം കയ്യിലുണ്ട്. സാധനയിലാണ്. പകല്‍സമയം ആളുകള്‍ വരുന്നതിനാല്‍ കാട്ടില്‍ കയറും. രാത്രയില്‍ ഇവിടെവന്നു കിടക്കും. പരിചയസമ്പന്നനായ ഒരാള്‍കൂടി ഉണ്ടല്ലോ എന്നോര്‍ത്തപ്പോള്‍ ആശ്വാസമായി. ഉള്ള സ്ഥലത്ത് ഒന്നിച്ചു കിടക്കാമെന്നു പറഞ്ഞ് അയാള്‍ അകത്തുകയറി.
ഒത്ത നടുക്ക് ശങ്കരാചാര്യരുടെ വിഗ്രഹം. പൊന്തിയും താഴ്ന്നും നില്ക്കുന്ന കല്ലുകളാണ് തറ. രണ്ടു ചാക്കുകള്‍ ഞങ്ങള്‍ക്കു കിടക്കാനായി തന്നു. കൂര്‍ത്ത കല്ലുകളില്‍ ചാക്കുവിരിച്ച് ഞങ്ങള്‍ കിടന്നു. ഉറങ്ങാന്‍ കഴിയുന്നില്ല. ഏതു നിമിഷവും തുറന്നിരിക്കുന്ന കവാടത്തിലൂടെ അകത്തെത്തി ഞങ്ങളെ കശാപ്പു ചെയ്യാവുന്ന കരടിയും പുലിയും തലച്ചോറിനുള്ളില്‍ കിരുകിരിപ്പുണ്ടാക്കുന്നു. കാലില്‍ എന്തോ ഇഴയുന്നു. അയ്യോ പാമ്പെന്ന് വിളിച്ചു് ഞാന്‍ ചാടി എഴുന്നേറ്റു. മുറി നിറയെ പാമ്പും പഴുതേരയും ഞങ്ങളെ കൊത്താനായി തക്കം പാര്‍ത്തിരിക്കയാണെന്നു തോന്നി. ഒരുറുമ്പിന്റെ സ്പര്‍ശംപോലും ഭയാനകമായി. അപരിചിതമായ ഒരന്തരീക്ഷത്തില്‍ യാദൃച്ഛികമായി അകപ്പെട്ടുപോയ ഒരപരിചിതന്റെ ദയനീയമായ അവസ്ഥ. മന്ദമാരുതന്റെ സൗമ്യസഞ്ചാരംപോലും ഘോരാട്ടഹാസംപോലെ അനുഭവിക്കേണ്ടി വരുന്നു.
ഘനീഭൂതമായ നിശ്ശബ്ദതയില്‍ അകപ്പെട്ടുപോയാല്‍ ശാന്തമായ ധ്യാനാത്മകാനുഭവം മാത്രമല്ല വിടര്‍ന്നു വരിക. ഉപബോധത്തില്‍ മറഞ്ഞു കിടക്കുന്ന ഭയാശങ്കകള്‍ നിറഞ്ഞ സ്മരണകള്‍ സഹിക്കാനാവാത്ത അസ്വാസ്ഥ്യമായി ബോധോപരിതലത്തിലേക്ക് ഇരച്ചുകയറിവരും. ജ്ഞാനാധിഷ്ഠിതമായ സംയമം പരിചയമില്ലാത്തവര്‍ക്ക് അത്തരം അനുഭവങ്ങള്‍ നിലയില്ലാകയത്തിലേക്ക് ആണ്ടുപോകുന്നതുപോലുള്ള സംഭ്രാന്തിയാവും സമ്മാനിക്കുക. മൗനാത്മകത എത്രമാത്രം അപകടകരം കൂടിയാണെന്ന് അനുഭവിച്ചറിഞ്ഞ രാത്രിയായിരുന്നത്. കാട്ടുവാസിയായ യോഗിവര്യനും പൂര്‍വ്വാനുഭവിയായ സലിംക്കയും അടുത്തുണ്ടായിരുന്നിട്ടു കൂടി അടിവയറ്റില്‍നിന്നും തള്ളിക്കയറി വരുന്ന സംഭ്രാന്തിയുടെ ചുഴിയില്‍പ്പെട്ട് ശ്വാസംമുട്ടി മരിച്ചുപോകുമെന്നുപോലും എനിക്കു തോന്നി.
ഞാന്‍ എഴുന്നേറ്റിരുന്നു. സ്വാമി വിവേകാനന്ദന്റെ പുസ്തകത്തില്‍നിന്നും വായിച്ചു പഠിച്ച ധ്യാനം അഭ്യസിക്കാന്‍ തീരുമാനിച്ചു. കാടാണല്ലോ ധ്യാനത്തിന് അനുയോജ്യമായ ഇടം. ചമ്രം പടിഞ്ഞിരുന്ന് കണ്ണുകളെ ഭ്രൂമദ്ധ്യത്തില്‍ ഏകാഗ്രമാക്കി ചിന്തകളെ അതിന്റെ പാട്ടിനൊഴുക്കി വിടാന്‍ അനുവദിച്ചു. ചിന്തകള്‍മാത്രം അതിന്റെ പാട്ടിനു പോകുന്നില്ല. കണ്ണുകളാണെങ്കില്‍ വേദനിക്കാനും തുടങ്ങി. ഒരു ചിന്ത ഉള്ളിലുണരുന്നതോടെ ആയിരം ചിന്തകളെ ഞാന്‍ സൃഷ്ടിച്ചുകൊണ്ടിരുന്നു. കാര്യങ്ങളെ അതിന്റെ വഴിക്കൊഴുകാന്‍ അനുവദിക്കുകയെന്നത് പറയാനെളുപ്പമാണെങ്കിലും പരിശീലിക്കാന്‍ എളുപ്പമല്ലെന്ന് അന്നറിഞ്ഞു. അസ്വസ്ഥതയെ കൂടുതല്‍ അസ്വസ്ഥതയിലേക്കു നയിക്കുക മാത്രമായിരുന്നു ഫലം. ബോധാബോധങ്ങളുടെ സഞ്ചാരപഥങ്ങളെക്കുറിച്ച് സൂക്ഷ്മജ്ഞാനമുണ്ടായാല്‍ മാത്രമേ ഉള്ളിലുണരുന്ന ചിന്താപ്രവാഹങ്ങളെ സംയമത്തോടെ ഒഴുക്കിവിടാനാകൂവെന്ന് പിന്നീടാണ് അറിയാനായത്.
തിരിഞ്ഞും മറിഞ്ഞും കിടന്നും എഴുന്നേറ്റിരുന്നും ഞെളിപിരി കൊള്ളുന്ന എന്റെ അസ്വാസ്ഥ്യമേറ്റാവാം സലിംക്ക എഴുന്നേറ്റു. യോഗി കിടന്നപാടെ ഉറങ്ങിപ്പോയിരുന്നു. അവര്‍ പിന്നെ നിസ്സംഗപരമഹംസരാണല്ലോ. മറ്റുള്ളവരെക്കുറിച്ചുള്ള ചിന്തയുമില്ല; അവരെക്കുറിച്ചു ചിന്തിക്കാന്‍ ആരെയുമനുവദിക്കുകയുമില്ല. എങ്കിലും അദ്ദേഹത്തിന്റെ സാന്നിദ്ധ്യത്തിന് അവാച്യമായ ഒരു സൗരഭ്യമുണ്ടായിരുന്നു. ഉള്ളിലുണര്‍ന്ന ദുഷ്ചിന്തയെ കുടഞ്ഞുകളഞ്ഞ് ഞാന്‍ സലിംക്കയെ നോക്കി.
“ഉറങ്ങാനാവുന്നില്ല അല്ലേ?നമുക്കെന്നാല്‍ വെളിയില്‍ കിടക്കാം. അവിടെയാകുമ്പോള്‍ നീണ്ടുനിവര്‍ന്നു കിടക്കാം. കല്ലു കുത്തിത്തറക്കുകയുമില്ല.” അത്രയും പറഞ്ഞ് ചാക്കും മടക്കിയെടുത്ത് അദ്ദേഹം മുറിക്കു പുറത്തിറങ്ങി. കരടിയും പുലിയും ഉള്ളില്‍ ആക്രോശിച്ചു. ഭയമില്ലെന്ന് അറിയാതെ പറഞ്ഞു പോയതിന് ഇത്രമാത്രം വില കൊടുക്കേണ്ടിവരുമെന്ന് കരുതിയതേയില്ല. ദുരഭിമാനത്തിന്റെ കല്‍ത്തുറങ്കില്‍ക്കിടന്നു പിടയുന്ന എന്റെ ആത്മഭാവം സലിംക്ക അറിഞ്ഞിരിക്കുമോ ആവോ?
ഞങ്ങള്‍ വരാന്തയില്‍ ചാക്കു വിരിച്ചു കിടന്നു. താഴ്‌വരയില്‍നിന്നും ഹൂങ്കാരത്തോടെ ചീറിയടിച്ചു വരുന്ന കാറ്റ് ഭൂമിയെയും പിഴുതെടുത്ത് പറന്നു പോകുമെന്നു തോന്നി. വജ്രംപോലെ മിന്നുന്ന നക്ഷത്രകോടികള്‍ വിശ്വവിശാലമായ ആകാശത്തിലിരുന്ന് ഞങ്ങളെ നോക്കി പുഞ്ചിരിക്കുന്നു. ഭയത്തിന്റെയും അഭയത്തിന്റെയും ഇടനാഴിയില്‍പെട്ട ബോധം നിഗൂഢമായൊരു അനുഭൂതിയിലേക്ക് ആഴ്ന്നുപോയി. പെട്ടെന്ന് ശരീരം ഞെട്ടിയുണര്‍ന്നു. ഒരു ഭാഗത്ത് സൗന്ദര്യാനുഭൂതിയുടെ മഹാമൗനം ഞങ്ങളെ വലയംചെയ്തു നില്ക്കുന്നു. മറുഭാഗത്തു് നെഞ്ചുകീറി രക്തം കുടിക്കാന്‍ തയ്യാറായി നില്ക്കുന്ന കരടിയും പുലിയും. ജീവിതം എത്രമാത്രം അനിശ്ചിതമാണെന്ന് അന്നാണു ഞാനറിഞ്ഞത്.
കുടുംബസുരക്ഷിതത്വത്തില്‍ സുഖമായി കഴിഞ്ഞിരുന്ന എനിക്ക് പ്രതിസന്ധികളെ ഒരിക്കലും അഭിമുഖീകരിക്കേണ്ടി വന്നിരുന്നില്ല. ജീവിതത്തിന്റെ ഉപരിതലങ്ങളില്‍മാത്രം വ്യാപരിച്ചിരുന്ന ബോധത്തിന് കേവലം സുഖങ്ങള്‍ക്കുമപ്പുറമുള്ള അനുഭൂതി ലോകങ്ങളും അനുഭവിക്കാനായില്ല. ഇവിടെ ഇതാ ജീവിതം അതിന്റെ ആഴങ്ങളെ അനുഭവിപ്പിക്കുന്നു. സനാഥത്വത്തിന്റെയും അനാഥത്വത്തിന്റെയും ആഴങ്ങള്‍! ഈശ്വരാ, ജീവിതം എത്ര നിഗൂഢമാണെന്ന് പ്രാര്‍ത്ഥിച്ചു തുടങ്ങിയത് ആ അനിശ്ചിതത്വത്തിലിരുന്നായിരുന്നു. എല്ലാ സുനിശ്ചിതത്വങ്ങളും അനിശ്ചിതത്വങ്ങളിലാണ് വിലീനമായിരിക്കുന്നതെന്ന് അറിയാനായാല്‍ എത്ര അനായാസമായിരിക്കും ജീവിതം!
സുനിശ്ചിതമായ വഴികളിലൂടെ സുഖംതേടി അലഞ്ഞലഞ്ഞ് ദുഃഖത്തിന്റെ മഹാര്‍ണ്ണവത്തില്‍ ചെന്നുവീഴുന്ന ബോധങ്ങള്‍. എല്ലാ പ്രതീക്ഷകളുമറ്റ് നിസ്സഹായനായിരിക്കേ സ്വാസ്ഥ്യത്തിന്റെ വീചികള്‍ എവിടുന്നോ ഒഴുകിയെത്തി ഉള്ളത്തെ കുളിര്‍പ്പിക്കുന്നു. അറിയുംതോറും അറിയാനാവാത്തവിധം നിഗൂഢമാണ് സുഖദുഃഖങ്ങള്‍ക്കു കാരണമായിരിക്കുന്ന പൊരുളെന്ന് ജീവിതത്തെ സൂക്ഷ്മമായി നിരീക്ഷിക്കുന്നവര്‍ക്കെല്ലാം ബോദ്ധ്യപ്പെട്ടിട്ടുള്ളതാണ്. എന്തെങ്കിലും ആയിത്തീരാനുള്ള മോഹങ്ങളില്‍നിന്നെല്ലാം ബോധത്തെ നിവര്‍ത്തിച്ച് വന്നുചേരുന്ന അനുഭവങ്ങള്‍ക്കു മുകളില്‍ ധ്യാനനിരതരായാല്‍ ജീവിതം അതിന്റെ എല്ലാ സൗകുമാര്യതയോടും വന്നുഭവിക്കുന്നത് അനുഭവിക്കാനാകുമെന്നും അവരറിയും.
ഉറങ്ങാനാവുന്നേയില്ല. പേടിയാവുന്നുണ്ടോ? സലിംക്കയുടെ ചോദ്യം. ഭയത്തിന്റെ മൃദുസ്പര്‍ശം അദ്ദേഹത്തെയും ബാധിച്ചിരിക്കുമോ? എങ്കില്‍ അതെത്ര ആശ്വാസം. നമുക്ക് മുകളില്‍ കയറി കിടക്കാമെന്നു പറഞ്ഞ് അദ്ദേഹം ചാക്കു ചുരുട്ടി കോണിയുടെ അടുത്തേക്കു നടന്നു. പുറത്ത് മരംകോച്ചുന്ന തണുപ്പുമായി ആഞ്ഞുവീശുന്ന കാറ്റ് ഞങ്ങളെയും തൂക്കി പറന്നകലുമെന്നു തോന്നി. ചുമരിനോടു് ഓരംചേര്‍ന്ന് കോണിക്കടുത്തെത്തി. കോണിയില്‍ പല പടവുകളും അറ്റുപോയിരുന്നു. പെട്ടെന്ന് മുകളിലെത്തി. കാലുതെന്നി താഴെ വീഴാതിരുന്നത് ഭാഗ്യംകൊണ്ടുമാത്രം.
മൂടിപ്പുതച്ച് ഉറങ്ങാന്‍ ശ്രമിച്ചു. കഴിയുന്നില്ല. ശരീരത്തില്‍നിന്നും പുതപ്പിനെ വലിച്ചെടുത്ത് പറന്നകലാന്‍ വെമ്പുന്ന കാറ്റില്‍നിന്നും പുതപ്പിനെ സംരക്ഷിക്കാന്‍ പാടുപെടേണ്ടിവന്നു. പുതപ്പ് ശരീരത്തില്‍ ചുറ്റിവരിഞ്ഞു കിടന്നുനോക്കി. തണുപ്പ് കൂടിക്കൂടി വരുന്നു. പുതപ്പൊന്നയച്ചാല്‍ അതു പറന്നുപോകും. ഇങ്ങനെ ഒരിക്കലും ഉറങ്ങാനാവില്ല. ഒന്നുരണ്ടു മണിക്കൂര്‍ കാറ്റുമായി യുദ്ധംചെയ്തു. തോല്‍വി സമ്മതിക്കുക മാത്രമെ വഴിയുണ്ടായുള്ളൂ. ആകാശവും ഭൂമിയും ഞങ്ങളെനോക്കി മന്ദഹസിച്ചു. പ്രകൃതി അതിന്റെ എല്ലാ സൗന്ദര്യത്തോടും ക്രൂരതയോടുംകൂടി ഞങ്ങള്‍ക്കുമുമ്പില്‍ പ്രത്യക്ഷപ്പെട്ടതുപോലെ. പരാജയം സമ്മതിച്ച് ഞങ്ങള്‍ താഴെയിറങ്ങി. തണുത്ത് കോച്ചിപ്പോയിരുന്ന കാലുകള്‍ എങ്ങനെയാണ് ഏണിപ്പടിയിലൂടെ എന്നെ താഴെയെത്തിച്ചതെന്ന് അറിയില്ല. താഴെയെത്തി തിരുമ്മിത്തിരുമ്മിയാണ് രക്തപ്രവാഹം ഒരുവിധം ശരിയാക്കിയെടുത്തത്. വരാന്തയില്‍ ചുമരുംചാരി മൂടിപ്പുതച്ച് ഞങ്ങളിരുന്നു. കാറ്റടിയേല്‍ക്കാത്തതിനാല്‍ തണുപ്പുമുണ്ടായില്ല. കാറ്റുപിടിച്ച് കിരുകിരുക്കുന്ന മരക്കൂട്ടങ്ങള്‍. ഇരുട്ടുംതോറും കൂടിക്കൂടി വരുന്ന മൃഗാട്ടഹാസങ്ങള്‍. നേരിയ തണുപ്പോടെ അരിച്ചരിച്ചുവന്ന ഭയം ശരീരംമുഴുവന്‍ പടര്‍ന്നു. അവസാനം അടങ്ങിയടങ്ങി ഏതോ മൗനത്തില്‍പോയി വിലയിച്ചു. എല്ലാം അനുഭവിച്ചുകൊണ്ടിരിക്കുകയല്ലാതെ വേറൊരു നിവൃത്തിയുമില്ലായിരുന്നു.
യാത്രകള്‍ എല്ലാ പ്രതിരോധങ്ങളെയും കണക്കുകൂട്ടലുകളെയും തയ്യാറെടുപ്പുകളേയും തകര്‍ത്ത് നിസ്സഹായതയുടെ ശൂന്യതയിലേക്ക് പലപ്പോഴും വലിച്ചെറിഞ്ഞേക്കാം. പിന്നീടുണ്ടായ യാത്രകളിലെല്ലാം അനിശ്ചിതത്വത്തിന്റെ മുള്‍മുനകളില്‍ അകപ്പെട്ടുപോയപ്പോഴെല്ലാം സര്‍വ്വജ്ഞപീഠത്തില്‍ അനുഭവിച്ച പാഠങ്ങളാണ് പിന്‍ബലമായി വര്‍ത്തിച്ചത്. നിനച്ചിരിയാതെ വരുന്ന പ്രതിസന്ധികള്‍ ജീവിതയാത്രയുടെ സുഗമമായ പ്രയാണത്തിന് തടസ്സമുണ്ടാക്കുമ്പോഴെല്ലാം കാത്തിരിക്കുക, ക്ഷമയോടെ കാത്തിരിക്കുക എന്ന് ഉള്ളിന്റെയുള്ളില്‍നിന്നും ഉണര്‍ന്നുവരാറുള്ള നാദം സര്‍വ്വജ്ഞപീഠം സമ്മാനിച്ച അനുഗ്രഹമല്ലാതെ മറ്റൊന്നുമായിരുന്നില്ല.
എപ്പോഴാണ് കിടന്നുറങ്ങിയതെന്നറിയില്ല. ഇത്രയും ശാന്തമായ ഒരുറക്കം അനുഭവിച്ചിട്ടേയില്ല. കൊടുങ്കാറ്റിനുശേഷം വന്നണയുന്ന പ്രശാന്തിപോലെ ശാന്തമായ ഹൃദയത്തോടെയാണ് സൂര്യനുദിക്കുന്നതിനുമുമ്പേ ഞങ്ങളുണര്‍ന്നത്. കുളിര്‍പൊഴിയ്ക്കുന്ന നക്ഷത്രനിലാവിലേക്കുനോക്കി കുറേനേരം ഇരുന്നു. എന്തൊരു സമാധാനം. ശരീരത്തിലെ എല്ലാ കോശങ്ങളിലേക്കും ആ നക്ഷത്രക്കനിവ് കിനിഞ്ഞിറങ്ങി. പ്രഭാതം വിശ്വവിശാലമായ ആകാശവീഥികളില്‍ തെളിയുകയായി. സൗമ്യശാന്തമായ വര്‍ണ്ണങ്ങളുമായി അവള്‍ വരികയായി. ഈശ്വരാ! ഊര്‍ജ്ജങ്ങള്‍ക്കെല്ലാം ഇരിപ്പിടമായ സൂര്യമഹിമ എത്ര വിനയാന്വിതമായാണ് നമ്മിലേക്കുണരുന്നത്. കണ്ണിമയ്ക്കാതെ ഞങ്ങള്‍ ആ പ്രഭാവത്തെ നുകര്‍ന്നിരുന്നു. പക്ഷികളുടെ ശ്രുതിമധുരമായ സംഗീതധാരയില്‍ ലയിച്ച് താഴ്‌വരകളില്‍നിന്നും സീല്‍ക്കാരത്തോടെ പാഞ്ഞെത്തി സര്‍വ്വജ്ഞപീഠത്തിന്റെ ചുമരുകളില്‍ തലതല്ലി അങ്ങനന്തതയിലേക്ക് പാഞ്ഞൊഴുകുന്ന കാറ്റിന്റെ ഭാവങ്ങളെയറിഞ്ഞ് ഞങ്ങളിരുന്നു.
നേരം പുലര്‍ന്നു. സര്‍വ്വജ്ഞപീഠത്തിനോടു ചേര്‍ന്ന് കാറ്റേല്‍ക്കാത്ത ഒരിടത്ത് കല്ലുകളടക്കി ഒരു അടുപ്പുണ്ടാക്കി. ചുള്ളിക്കമ്പുകള്‍ പെറുക്കി കത്തിച്ച് കട്ടന്‍ചായയുണ്ടാക്കി കുടിച്ചു. അവിടം ഒരു സ്ഥിരം പാചകസ്ഥലമാക്കാന്‍ കഴിയെല്ലെന്നു മനസ്സിലായി. കുറച്ചുകൂടി താഴേക്കുമാറി മുന്‍പാരോ താമസിച്ചിരുന്ന പൊളിഞ്ഞുവീണ ഒരു കുടിലുണ്ട്. അതിനടുത്ത് കാറ്റടിയേല്‍ക്കില്ല. അവിടെയാവാം കഞ്ഞിയുണ്ടാക്കലെന്നു തീരുമാനിച്ചു. വെള്ളമെടുക്കാന്‍ കുറെ താഴേക്കു പോകണം. അഗസ്ത്യതീര്‍ത്ഥത്തില്‍. അവിടെയാണ് കുളിയും. കുത്തനെയുള്ള ഇറക്കമാണ്. ഇറകൂന്ന വഴിയില്‍ അല്പനേരം ഗണപതിഗുഹയില്‍ വിശ്രമിക്കും. നല്ല തണുപ്പുള്ള ഗുഹയാണ്. രാത്രികളില്‍ പുലികള്‍ വിശ്രമിക്കാറുള്ള ഇടമാണത്രെ. നനവു പടര്‍ന്ന ഒരു ചെങ്കല്ലുഗഹയാണത്. ഗുഹയ്ക്കു പുറത്ത് ഒരു ബഞ്ചുണ്ട്. അതില്‍ കുറേനേരം ചുമ്മാ ഇരിക്കും. സലിംക്ക കൂടെയുണ്ടെങ്കില്‍ ഭയമില്ല. അല്ലെങ്കില്‍ എത്രയും പെട്ടെന്ന് സ്ഥലം വിടും.
ഔഷധസസ്യങ്ങളാല്‍ സമൃദ്ധമായ വനമാണ് കുടജാദ്രി. ഒരു വന്‍മരത്തിന്റെ വേരുകള്‍ക്കിടയിലൂടെ ഒഴുകി വരുന്ന ഔഷധജലമാണ് കുടിക്കാനും കുളിക്കാനും എടുക്കുക. കുടജാദ്രിയില്‍ വരുന്നവരൊക്കെ ഇവിടെ ഒരു കുളി പാസാക്കാറുണ്ട്. ശരീരത്തിന് ഈ കുളിര്‍ജലം പകര്‍ന്നുതരുന്ന ഉണര്‍വ്വ് അനുഭവിച്ചുതന്നെ അറിയണം. വെള്ളംവന്നു വീഴുന്നിടത്ത് ഊറിക്കൂടിയിട്ടുള്ള പശിമയാര്‍ന്ന മണ്ണ് ശരീരമാസകലംപൂശി ഉണകൂന്നതുവരെ ഇളവെയിലേറ്റു കിടന്ന് ആ ഔഷധവെള്ളത്തില്‍ കുളിച്ചാല്‍ ത്വക്കുരോഗങ്ങളെല്ലാം ഒഴിഞ്ഞുപോകുമെന്നും ശരീരത്തിന്റെ പ്രതിരോധശക്തി കൂടുമന്നും ഒരു യാത്രികന്‍ പറഞ്ഞതു കേട്ടപ്പോള്‍ പിന്നെ ദിവസവും ഞങ്ങളുടെ കുളി അങ്ങനെയായി. ചളിമണ്ണുതേച്ചുള്ള കുളി കഴിഞ്ഞ് ഓരോ കാനില്‍ വെള്ളവുമെടുത്ത് തിരിച്ചു കയറും. അതിത്തിരി കടന്ന പണിതന്നെയായിരുന്നു. പത്തടി കയറുമ്പോഴേക്കും ക്ഷീണിക്കും. നെഞ്ചിപ്പുകൂടും. തളര്‍ന്ന് തലകറങ്ങി വീഴുമെന്നു തോന്നും. ജീവിതത്തില്‍ ഒരിക്കലും മേലനങ്ങി പണിയെടുത്തിട്ടില്ലാത്ത എനിക്കു് അത് താങ്ങാവുതിനുമപ്പുറമായിരുന്നു. ഗണപതിഗുഹയിലെത്തുമ്പോഴേക്കും വിയര്‍ത്തുകുളിച്ചിട്ടുണ്ടാകും. കുളിച്ചതെല്ലാം ആവിയായിപ്പോകും. ഒരുവിധം താങ്ങിയൊപ്പിച്ച് മുകളിലെത്തും. നാളെ വീണ്ടും ഇതു തുടരണമല്ലോ എന്നോര്‍ക്കുമ്പോള്‍ ആരോടൊക്കെയാ അരിശം വരും.
വെള്ളംകൊണ്ടു വരുന്നത് പിന്നെയും സഹിക്കാം. അടുപ്പു കത്തിക്കുന്ന പണിയാണ് എത്ര ശ്രമിച്ചിട്ടും ശരിയാവാത്തത്. ഉണങ്ങിയ കൊള്ളികളെല്ലാം അടുപ്പില്‍ കുത്തിനിറച്ചാണ് ഞാന്‍ കത്തിക്കുക. നന്നായി കത്തിക്കോളുമെന്നാണ് എന്റെ വിചാരം. പുക മാത്രമെ വരികയുള്ളൂ. എല്ലാം കണ്ട് സലിംക്ക മിണ്ടാതിരിക്കും. പിന്നെ അടുത്തുവന്ന് മാറിയിരിക്കാന്‍ പറയും. ഊതിയൂതി എന്റെ കണ്ണെല്ലാം ചുവന്നിട്ടുണ്ടാവും. ചെറിയ മൂന്നു കല്ലിട്ടു് ഉണ്ടാക്കിയ ഇത്തിരിപ്പോരംപോന്ന ആ അടുപ്പില്‍ ഞാന്‍ കുത്തിനിറച്ച മരക്കൊള്ളികളെല്ലാം എടുത്തു പുറത്തിടും. എന്നിട്ടു് രണ്ടോ മൂന്നോ കൊള്ളിയെടുത്ത് അകത്തു വയ്ക്കും. പിന്നെ ഒരു കടലാസെടുത്ത് തീപ്പെട്ടിയുരച്ച് കത്തിക്കും. അതു മെല്ലെ കൊള്ളികള്‍ക്കിടയില്‍ വയ്ക്കും. തീ കൊള്ളിയില്‍ പിടിച്ചാല്‍ ഓരോ കൊള്ളിവീതം അകത്തേക്കിടും. എത്രതവണ അതു നോക്കി പഠിച്ചാലും എനിക്കങ്ങനെ ചെയ്യാനാവില്ല. രണ്ടുമൂന്നു ദിവസം കഴിഞ്ഞപ്പോഴാണ് ഒരുവിധം അടുപ്പു കത്തിക്കുന്ന വിദ്യ പഠിച്ചെടുത്തത്. ഒന്നു രണ്ടു പാത്രങ്ങളാണ് ഞങ്ങളുടെ കൈയില്‍ ആകെയുള്ളത്. ചായയും ചോറുമൊക്കെ വയ്ക്കുന്നത് ഒരു പാത്രത്തില്‍തന്നെ. മൂന്നു ദിവസത്തിനുള്ള പരിപ്പും പയറും അരിയും അവിലും വാങ്ങിയാണ് ഞങ്ങള്‍ കയറിയത്. അതു തീര്‍ന്നാല്‍ കാടിറങ്ങാമെന്നു തീരുമാനിച്ചു.