35 വര്‍ഷം മുമ്പ് ഡിസംബര്‍ രണ്ട്, മൂന്ന് രാത്രിയില്‍ സംഭവിച്ചത് ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും വലിയ വ്യാവസായിക ദുരന്തമാണ്. ഭോപ്പാലിലെ യൂണിയന്‍ കാര്‍ബൈഡ് ഇന്ത്യ ലിമിറ്റഡ് (യു.സി.എല്‍) കീടനാശിനി പ്ലാന്റില്‍ വന്‍തോതില്‍ വാതക ചോര്‍ച്ചയുണ്ടായതിനെ തുടര്‍ന്നാണ് അത് സംഭവിച്ചത്.
വലിയ അളവില്‍ വിഷാംശം ഉള്ള മീഥൈല്‍ ഐസോസയനേറ്റ് അനധികൃതമായി സംഭരിച്ചിരുന്നു അവിടെ. സര്‍ക്കാര്‍ ഏജന്‍സികള്‍ കണക്കാക്കിയത് 3,787 ആണെങ്കിലും, 16,000 ല്‍ അധികം ആളുകള്‍, കൂടുതലും സ്ത്രീകളും കുട്ടികളും രാത്രിയില്‍ തന്നെ മരിച്ചു. ലക്ഷക്കണക്കിന് ആളുകളെ അത് ഉടന്‍ ബാധിച്ചു, പുതുതായി ജനിച്ച കുട്ടികളെയടക്കം നിരവധി ലക്ഷങ്ങളെ അത് പിന്നീട് ബാധിച്ചു.
മാരകമായ വാതക ചോര്‍ച്ചയ്ക്ക് 35 വര്‍ഷത്തിനുശേഷം ഭോപ്പാലില്‍ വെള്ളം ഇപ്പോഴും വിഷമാണ്. ലോകത്തിലെ ഏറ്റവും മോശമായ രാസ വ്യാവസായിക ദുരന്തത്തിന്റെ സ്ഥലത്തിന് സമീപം കണ്ടെത്തിയ ഭൂഗര്‍ഭജലം ഇപ്പോഴും വിഷമാണ്, ഇത് സമീപ പ്രദേശങ്ങളിലെ താമസക്കാരെ വിഷലിപ്തമാക്കുന്നു.
ഇത്രയും നീണ്ട കാലയളവിനുശേഷവും നൂറുകണക്കിന് ടണ്‍ അപകടകരമായ വിഷ രാസമാലിന്യങ്ങള്‍ ഇപ്പോഴും സൈറ്റില്‍ നിന്ന് നീക്കം ചെയ്യപ്പെട്ടിട്ടില്ല.
യൂണിയന്‍ കാര്‍ബൈഡിന്റെ ക്രിമിനല്‍ അവഗണന മൂലമുണ്ടായ ഈ കൂട്ടക്കൊലയ്ക്ക് നാല് ദിവസത്തിന് ശേഷം, കമ്പനി ചെയര്‍മാന്‍ വാറന്‍ ആന്‍ഡേഴ്‌സണ്‍ ഭോപ്പാലിലെത്തിയപ്പോള്‍ അറസ്റ്റിലായി. യുഎസിന്റെ സമ്മര്‍ദത്തെത്തുടര്‍ന്ന് ദല്‍ഹിയില്‍നിന്നുള്ള നിര്‍ദേശപ്രകാരം ഏതാനും മണിക്കൂറുകള്‍ മാത്രമേ അദ്ദേഹത്തെ വീട്ടുതടങ്കലില്‍ പാര്‍പ്പിച്ചിട്ടുള്ളൂ. ആന്‍ഡേഴ്‌സന് ജാമ്യം ലഭിച്ചു, വേഗത്തില്‍ രാജ്യം വിട്ടു. ഒരിക്കലും വിചാരണ നേരിടേണ്ടതില്ല.
രാഷ്ട്രീയ നേതൃത്വം, ബ്യൂറോക്രസി, പോലീസും കോടതികളും മാധ്യമങ്ങള്‍ക്കൊപ്പം ഈ എം.എന്‍.സിയെയും അതിന്റെ ചെയര്‍മാനെയും കേസ് ദുര്‍ബലപ്പെടുത്തുന്നതിനും മനുഷ്യനിര്‍മ്മിതമായ ഈ ദുരന്തത്തിന് നഷ്ടപരിഹാരം നല്‍കുന്നതിനും പരിസരം വൃത്തിയാക്കുന്നതിനും ഉത്തരവാദിത്വത്തില്‍ നിന്ന് രക്ഷപ്പെടാന്‍ സഹായിച്ചു.
ചോര്‍ന്ന വാതകങ്ങളുടെ കൃത്യമായ ഘടനയെക്കുറിച്ചുള്ള വിവരങ്ങള്‍ തടഞ്ഞുവയ്ക്കുന്നതിനുള്ള ഒരു മുന്‍ഗണനയായി വ്യാപാര രഹസ്യസ്വഭാവം ഉപയോഗിക്കാന്‍ കേന്ദ്ര, സംസ്ഥാന ഭരണകൂടത്തിന്റെ സഹായത്തോടെ യൂണിയന്‍ കാര്‍ബൈഡിന് കഴിഞ്ഞു.
ഉയര്‍ന്ന താപനിലയില്‍ വെള്ളവുമായി പ്രതിപ്രവര്‍ത്തിക്കുമ്പോള്‍ 300-ഓളം വിഷ രാസവസ്തുക്കള്‍ പുറത്തുവിടാന്‍ എം.ഐ.സിക്ക് കഴിയുമെന്ന് അറിയാമെങ്കിലും, ശുദ്ധമായ എം.ഐ.സിയുടെ വിഷാംശം പരിശോധിക്കാന്‍ മാത്രമാണ് ഗവേഷണം നടത്തിയത് – അതും മൃഗങ്ങളിലും.
അതിനാല്‍, ചികിത്സ രോഗലക്ഷണത്തിനു മാത്രമാണ്. ഇത് ക്രിമിനല്‍ അവഗണനയായിരുന്നു. ആദ്യ ദിവസങ്ങളില്‍, ആളുകള്‍ക്ക് സയനൈഡ് വിഷം ബാധിച്ചേക്കാമെന്നതിന് തെളിവുകള്‍ ഉണ്ടായിരുന്നു – സോഡിയം തിയോ-സള്‍ഫേറ്റ് എന്ന ആന്റിഡൈനസ് കുത്തിവയ്പ്പ് രോഗികളില്‍ പ്രവര്‍ത്തിക്കുന്നതായി കണ്ടെത്തി. എന്നാല്‍ താമസിയാതെ ഇത് നിര്‍ത്തലാക്കി, യു.സി.സിയുടെയും അതിന്റെ അഭിഭാഷകരുടെയും സമ്മര്‍ദത്തെ തുടര്‍ന്നാണിതെന്ന് പലരും പറയുന്നു.
വാതകത്തിന്റെ ദീര്‍ഘകാല പ്രത്യാഘാതങ്ങള്‍ മനസിലാക്കാന്‍ സര്‍ക്കാര്‍ മെഡിക്കല്‍ ഗവേഷണം നടത്തിയിരുന്നെങ്കില്‍ രോഗങ്ങള്‍ കൈകാര്യം ചെയ്യാമായിരുന്നുവെന്ന് പിന്നീട് സംഭവിച്ചതിന്റെ ഒരു വിലയിരുത്തല്‍ വ്യക്തമാക്കുന്നു. 24 പഠനങ്ങള്‍ക്ക് തുടക്കം കുറിച്ച ഐ.സി.എം.ആറിന് പഠന ഉത്തരവാദിത്തം നല്‍കി.
ചില പഠനങ്ങളില്‍ ഇരകളില്‍ ശ്വാസകോശ-നേത്ര രോഗാവസ്ഥ ഉയര്‍ന്നതായി കണ്ടെത്തിയിട്ടുണ്ട്. എന്നാല്‍ ഈ പഠനങ്ങള്‍ 1994-ല്‍ നിര്‍ത്തലാക്കി. എല്ലാ ഗവേഷണ പ്രവര്‍ത്തനങ്ങളും മധ്യപ്രദേശ് ഗവണ്‍മെന്റിന്റെ പുനരധിവാസ പഠന കേന്ദ്രത്തിന് വിട്ടുകൊടുത്തു, അത് ഉപകാരപ്രദമല്ലാത്ത ചില ഗവേഷണങ്ങള്‍ നടത്തി.
അതേസമയം, ചില സ്വതന്ത്ര പഠനങ്ങള്‍ കാന്‍സര്‍, മാനസിക പ്രശ്‌നങ്ങള്‍ മുതല്‍ ജനന വൈകല്യങ്ങള്‍ വരെ ഗുരുതരമായ ആരോഗ്യ പ്രതിസന്ധികളിലേക്ക് വിരല്‍ ചൂണ്ടുന്നു. എന്നാല്‍ എപ്പിഡെമോളജിക്കല്‍ പഠനമൊന്നും ഇല്ലാത്തതിനാല്‍ ഇവ ദാരിദ്ര്യവും ശുചിത്വക്കുറവും മൂലമുണ്ടായ രോഗങ്ങളാണെന്ന് തള്ളിക്കളയാന്‍ എളുപ്പമായിരുന്നു.
രോഗിയുടെ രേഖകള്‍ കമ്പ്യൂട്ടര്‍വത്കരിക്കണമെന്നും ഈ വിഷബാധയുടെ ആരോഗ്യപരമായ പ്രത്യാഘാതങ്ങള്‍ നിര്‍ണ്ണയിക്കാനുള്ള പഠനങ്ങള്‍ ആവശ്യമാണെന്നും സുപ്രീംകോടതി ആവര്‍ത്തിച്ച് ആവശ്യപ്പെട്ടിട്ടും ഒന്നും ചെയ്തില്ല.
ബദല്‍ താമസസൗകര്യങ്ങളൊന്നും ലഭിക്കാത്തതിനാല്‍ പ്രദേശത്ത് താമസിക്കുന്ന ആയിരക്കണക്കിന് ദരിദ്ര കുടുംബങ്ങളില്‍ നിന്ന് വിവരങ്ങള്‍ ശേഖരിക്കുന്നതിനോ ദുരന്ത സ്ഥലത്തിന്റെ ചുറ്റുപാടുകള്‍ സന്ദര്‍ശിക്കുന്നതിനോ (ആരെയും അതില്‍ പ്രവേശിക്കാന്‍ അനുവദിക്കുന്നില്ല) അനുവദിച്ചിരുന്നില്ല എന്നതില്‍നിന്ന് തുടര്‍ച്ചയായ സര്‍ക്കാരുകള്‍ യൂണിയന്‍ കാര്‍ബൈഡിന്റെ നടത്തിപ്പിന് തുടര്‍ന്നും സേവനമനുഷ്ഠിച്ചതായി മനസിലാക്കാം.
തുടര്‍ന്ന് യു.സി.എല്‍ വാങ്ങിയ ഡൗ കെമിക്കല്‍സിനെ ഉചിതമായ നഷ്ടപരിഹാരം നല്‍കുന്നതില്‍ നിന്ന് രക്ഷപ്പെടാന്‍ അനുവദിക്കുന്നത് സര്‍ക്കാരുകളുടെ ക്രിമിനല്‍ അവഗണന മൂലമാണ്. പുരോഗമന ശക്തികളുടെ പിന്തുണയോടെ ദുരിതബാധിതരുടെ സംഘടനകള്‍ ഇപ്പോഴും പ്രദേശത്ത് നിന്ന് വിഷ മാലിന്യങ്ങള്‍ നീക്കം ചെയ്യുന്നതിനും പുനരധിവാസത്തിനുമായി പ്രചാരണം തുടരുകയാണെങ്കിലും കാര്യമായൊന്നും സംഭവിക്കുന്നില്ല!
സാമ്രാജ്യത്വ നേതൃത്വത്തിലുള്ള വ്യവസായവല്‍ക്കരണവും വികസന കാഴ്ചപ്പാടും അത്തരം വിനാശമുണ്ടാക്കുന്നുവെങ്കില്‍, എം.എന്‍.സികള്‍ സാമ്രാജ്യത്വ സര്‍ക്കാരുകളുടെ സഹായത്തോടെ, ആശ്രിത രാജ്യങ്ങളിലെ ഭരണവ്യവസ്ഥയുടെ അടിമത്തം ഉപയോഗിച്ച് ദുരിതബാധിതരായ ആളുകള്‍ക്ക് പുനരധിവാസം നിഷേധിക്കുക മാത്രമല്ല, അത്തരം പാരിസ്ഥിതിക നാശത്തെ അനുവദിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു. ദുരന്തങ്ങള്‍ ശാശ്വതമായി.
ഇവ രണ്ടും പാരിസ്ഥിതിക നാശത്തിലേക്ക് നയിക്കുന്നു. അതിനാല്‍, ഇത് ഒരു രാഷ്ട്രീയ ചോദ്യമാണ്. അത് രാഷ്ട്രീയ പരിഹാരം ആവശ്യപ്പെടുന്നു.
പാരിസ്ഥിതിക ദുരന്തത്തിലേക്ക് നയിക്കുന്ന ഈ പിന്തിരിപ്പന്‍ വ്യവസ്ഥയെ അട്ടിമറിക്കാന്‍ ജനങ്ങളെ രാഷ്ട്രീയവല്‍ക്കരിക്കാനും അണിനിരത്താനും അത് ആവശ്യപ്പെടുന്നു. ഇതിന്റെ ഭാഗമായി, അധികാരത്തിലിരിക്കുന്നവരെ ജനങ്ങളോട് ഉത്തരവാദിത്തമുള്ളവരാക്കാന്‍ ബാധിത ജനങ്ങളുടെ പ്രസ്ഥാനങ്ങളെ ഉടനടി രാഷ്ട്രീയവല്‍ക്കരിക്കേണ്ടതുണ്ട്.
(സി.പി.ഐ(എം.എല്‍) റെഡ് സ്റ്റാറിന്റെ ദേശീയ സെക്രട്ടറിയാണ് ലേഖകന്‍)
